Żywienie kobiety ciężarnej
11 września 2023
Prawidłowe odżywianie kobiety ciężarnej wpływa na jej stan zarówno w czasie ciąży, jak i na jej zdrowie w okresie późniejszym.
CIĄŻA
Dieta kobiety ciężarnej w świetle zaleceń międzynarodowych...
Suplementacja kwasem foliowym w ciąży i okresie jej planowania...
Nadmierna masa ciała w ciąży...
Czy dieta może modyfikować aktywność genów?...
Dieta ketogenna w okresie ciąży. Niebezpieczna i pseudonaukowa propozycja odżywiania...
Dieta wegańska w okresie ciąży...
Alkohol w czasie ciąży? Stanowczo nie...
Jak dużo możesz zrobić dla swojego dziecka, zanim przyjdzie na świat – żywienie kobiet w ciąży...
Pregoreksja jako jedno z zaburzeń odżywiania w ciąży - jak rozpoznać i leczyć?...
KARMIENIE PIERSIĄ
Co może jeść kobieta karmiąca? Wszystko!...
Dlaczego dieta w czasie karmienia piersią ma wielkie znaczenie?...
Mleko kobiece – „złoty standard” w żywieniu niemowląt. Składniki odżywcze...
Jak przechowywać pokarm kobiecy odciągnięty na potrzeby własnego dziecka?...
Żywienie kobiety ciężarnej
Prawidłowe odżywianie kobiety ciężarnej wpływa na jej stan zarówno w czasie ciąży, jak i na jej zdrowie w okresie późniejszym.
Prawidłowy wzrost i rozwój płodu zależy od stanu odżywienia kobiety ciężarnej nie tylko w czasie ciąży, ale i w okresie przed poczęciem.
Istnieje związek między masą urodzeniową noworodka a prawidłową masą ciała kobiety ciężarnej oraz przyrostem tej masy w ciąży.
Największe ryzyko urodzenia noworodka z małą masą , mają te kobiety, u których przyrost masy ciała w ciąży był niewielki. Ryzyko to może być spotęgowane poprzez palenie papierosów w ciąży.
W określeniu „ prawidłowe żywienie kobiet ciężarnych i karmiących „ można wyróżnić następujące problemy:
1. Zapotrzebowanie energetyczne w poszczególnych okresach ciąży i połogu.
W zagadnieniu tym mieszczą się niedobory energetyczne - występujące rzadko, oraz znacznie częstsze zjawisko , jakim jest występowanie nadwagi i otyłości wynikające z nadmiernego spożycia w odniesieniu do zapotrzebowania.
2. Spożycie w aspekcie proporcji podstawowych składników odżywczych oraz produktów , które są źródłem poszczególnych składników. W tym zakresie występuje częściej niedożywienie białkowe z za małym spożyciem witamin i soli mineralnych.
3. Prawidłowe żywienie kobiety w okresie przed poczęciem. Coraz częściej podkreśla się wagę prawidłowego odżywiania w okresie przed planowana ciążą.
4. żywienie kobiet w czasie karmienia piersią.
Nieprawidłowe żywienie w czasie ciąży może źle wpływać na jej przebieg i być przyczyną takich powikłań jak poronienie, przedwczesny poród, zaśniad groniasty. Istnieją dobrze udokumentowane prace wskazujące, że np. suplementacja kwasem foliowym w okresie przed poczęciem i w ciąży kilkakrotnie zmniejsza wystąpienie u noworodka wady cewy nerwowej , a suplementacja jodem – ryzyko wola tarczycy i kretynizmu. Niedobór kwasu foliowego może być przyczyną niedokrwistości megaloblastycznej lub wady pierwotnej cewy nerwowej.
Zmiana nawyków żywieniowych kobiety ciężarnej powinna obejmować nie tylko okres samej ciąży, ale kilkumiesięczny okres przed planowanym jej początkiem. Zmiana diety w tym okresie ma na celu wyrównanie ewentualnych niedoborów żywieniowych.
Według zaleceń Komitetu Żywienia Człowieka PAN kobiety ciężarne powinny otrzymywać 2800 kcal na dobę , a kobiety karmiące 3100 kcal na dobę. W okresie tym rośnie zapotrzebowanie na podstawowe składniki odżywcze, a w mniejszym stopniu na energię. Zgodnie z danymi międzynarodowymi ( zalecenia mniejsze od polskich o około 300 kcal / dobę), dla kobiety o masie ciała 60 kg i wzroście 165 cm, zapotrzebowanie kaloryczne przy lekkiej pracy zawodowej wynosi od 4 miesiąca ciąży 2300 – 2500 kcal na dzień.
Zapotrzebowanie na białko rośnie proporcjonalnie do rozwoju płodu, łożyska oraz tkanek matczynych itd. do 1, 3 g / kg masy ciała. Białko powinno być biologicznie wysokowartościowe.
W odniesieniu do substancji mineralnych szczególne znaczenie ma żelazo i wapń. Dzienne zapotrzebowanie na wapń wzrasta w ciąży do 1, 2 g a nawet 1, 5 g. Zwiększa się również zapotrzebowanie na żelazo i kwas foliowy , często pojawiająca się pod koniec ciąży niedokrwistość zmusza do stosowania suplementacji. Wzrasta zapotrzebowanie na witaminy, zwłaszcza z grupy B.
Do zaleceń , które podczas ciąży powinny być w szczególny sposób przestrzegane, należą:
- zupełne wykluczenie alkoholu ( duże ryzyko patologii płodowych od niego zależnych),
- ograniczenie spożycia kawy i mocnej herbata ze względu na negatywny wpływ dużych ilości kofeiny na rozwój płodu,
- rezygnacja ze spożywania wątroby ( duża zawartość retinolu, sprzyja wadom rozwojowym ),
- dbanie o unikanie zakażeń pokarmowych, które mogą grozić poronieniem, przedwczesnym porodem itd.
Codziennie należy spożywać produkty zbożowe, mleczne, wysokobiałkowe ( ryby, drób, chude mięso lub nasiona roślin strączkowych), warzywa i owoce, oraz niewielką ilość tłuszczów roślinnych.
1. Produkty zbożowe są ważnym źródłem węglowodanów złożonych, które powinny być głównym źródłem energii oraz witaminy B1, niacyny, magnezu, żelaza, cynku , błonnika pokarmowego i umiarkowanej ilości białka roślinnego.
Zawartość witamin, składników pokarmowych i błonnika w produktach z pełnego przemiału jest nawet 2- 3 -krotnie wyższa niż w produktach wysoko oczyszczonych. Należy więc wybierać produkty z pełnego przemiału.
2. Produkty mleczne - należy spożywać codziennie 3 – 4 szklanek mleka. Mleko można zastąpić jogurtem, kefirem i częściowo również serem. Mleko w diecie jest podstawowym źródłem wapnia, który jest bardzo ważny dla prawidłowego przebiegu ciąży. Prawidłowa podaż tego pierwiastka w diecie kobiety ciężarnej zapewnia prawidłowa gęstość kostną u noworodka, oraz zapobiega wystąpieniu nadciśnienia ciążowego, stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu i osteoporozy u matki. Mleko jest dobrym źródłem wysokowartościowego białka i witaminy B2 i B12. Należy wybierać chude produkty mleczne, ponieważ tłuszcz zawarty w tłustym mleku ( jogurtach , serach ) dostarcza dużej ilości energii, nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu co sprzyja rozwojowi miażdżycy tętnic.
3. Mięso – powinno być spożywane codziennie ale z umiarem. Zajmuje ważne miejsce w żywieniu, gdyż jest dobrym źródłem wartościowego białka, witaminy B2, PP, cynku a przede wszystkim łatwo przyswajalnego żelaza hemowego. Zapotrzebowanie na żelazo w czasie ciąży znacznie wzrasta, co wynika z potrzeb rozwijającego się płodu, łożyska , wzrostu macicy, i przyrostu objętości krwi matki. Niedobór żelaza może prowadzić do niedokrwistości niedobarwliwej, przedwczesnego porodu, zaburzeń jego przebiegu oraz anemii u dziecka. Ciężarna powinna codziennie spożywać chude mięso, drób lub wędlinę w ilości 200 – 250 g. Dwa razy w tygodniu jedną porcję produktów mięsnych powinna zastąpić porcją tłustej morskiej ryby, takiej jak: śledź, makrela, łosoś. Jest to konieczne w celu zapewnienia sobie i dziecku odpowiedniego spożycia kwasów tłuszczowych z rodziny omega – 3. Ryby morskie zawierają także duże ilości wit D, która poprawia przyswajanie wapnia.
4. Warzywa i owoce – dostarczają dużej ilości witaminy C i E, folianów, składników mineralnych, potasu i błonnika ( błonnik przeciwdziała zaparciom, wiąże kwasy żółciowe, zmniejszając stężenie cholesterolu w surowic i absorbuje wiele substancji toksycznych). Najlepiej spożywać je na surowo, ponieważ podczas gotowania tracą duże ilości witamin, zwłaszcza C i folianów. Jeżeli się je gotuje , należy to robić krótko i w małej ilości wody. Ponieważ witamina C ułatwia wchłanianie żelaza, posiłki należy planować tak, by warzywa i owoce dostarczające dużych jej ilości były spożywane podczas każdego posiłku. Niski poziom witamin antyoksydacyjnych( C i E ) u kobiety ciężarnej może przyczynić się do poronienia, stanu przedrzucawkowego oraz zaburzeń rozwoju płodu. Ciężarna będąca i I trymestrze ciąży powinna spożywać warzywa w ilości 400g, a owoce w ilości 300 g dziennie. W II i III trymestrze ciąży – warzywa w ilości 500 g a owoce 400 g dziennie.
5. Tłuszcze – należy ograniczyć, w szczególności zwierzęce zawierające duże ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu, izomerów trans nienasyconych.
Duże ilości nasyconych kwasów tłuszczowych znajduje się w smalcu, tłustym mięsie, tłustych wędlinach, tłustych produktach mlecznych, śmietanie, maśle, ciastach, czekoladzie, kremach, lodach, chipsach. Spożycie tych produktów należy ograniczyć do minimum . Do smarowania pieczywa najlepiej jest używać niewielkiej ilości miękkiej margaryny. Należy unikać spożywania potraw typu fast food : hamburgerów, frytki, pizzy, kurczaka typu Kentucky, oraz zup w proszku i przemysłowych wyrobów cukierniczych.
Spośród różnych technik kulinarnych zaleca się gotowanie i pieczenie bez tłuszczu. Do gotowania, duszenia czy ewentualnie smażenia potraw, polecany jest olej rzepakowy kujawski lub uniwersalny,albo oliwa z oliwek. Oleje słonecznikowy, kukurydziany, sojowy, ze względu na dużą łatwość utleniania podczas obróbki termicznej , powinny być spożywane tylko na surowo jako dodatek do surówek lub sałatek. Do tego celu może być używany również olej rzepakowy i oliwa z oliwek.
6. Cukier i słodycze - unikanie tych produktów chroni przed próchnicą i ułatwia utrzymanie należytej masy ciała, a podczas ciąży zapobiega nadmiernemu jej przyrostowi. Fruktoza zawarta w cukrze podnosi stężenie triglicerydów w surowicy. Trzeba także pamiętać , ze wyroby cukiernicze dostarczają zazwyczaj dużych ilości tłuszczu.
7. Sól – zbyt duże spożycie soli sprzyja nadciśnieniu, a także obrzękom . Należy więc rezygnować z dosalania potraw przed spożyciem i ograniczyć dodawanie soli w czasie gotowania. Duże ilości soli znajdują się w gotowych produktach takich jak : wędliny, sery, pieczywo. Ze względu na występowanie niedoborów jodu do przyrządzania potraw należy stosować sól jodowaną
8. Woda – dla utrzymania prawidłowej równowagi wodno – elektrolitowej ustroju ważne jest przyjmowanie odpowiedniej ilości wody, pochodzącej zarówno z napojów jak i produktów spożywczych, Kobieta w I trymestrze ciąży powinna w ciągu dnia spożywać w sumie 2700 ml, a w drugim i trzecim trymestrze 3000 ml wody.
9. Alkohol – spożywany w czasie ciąży stwarza ryzyko wystąpienia wielu zaburzeń w rozwoju płodu np. płodowy zespół alkoholowy. Zespół ten charakteryzuje się następującymi cechami: małą masą urodzeniową, wadami serca, układu kostno – stawowego i moczowego, opóźnionym rozwojem psychomotorycznym, upośledzeniem umysłowym oraz deformacją twarzy.
Ze względu na możliwość wystąpienia chorób : Listeriozy, Toksoplazmozy, Salmonelozy, Kampylobakteriozy nie zaleca się spożycia:
- niepasteryzowanego mleka,
- serów pleśniowych,
- mięsa, drobiu, ryb, owoców morza – surowych lub poddanych zbyt krótkiej obróbce termicznej
- żywności zbyt krótko odgrzewanej,
- warzyw i owoców zanieczyszczonych glebą, niedokładnie umytych,
- kiszonek,
- surowych i niedogotowanych jaj i potraw z ich dodatkiem,
Dzięki właściwemu doborowi wartościowych produktów spożywczych w odpowiednich proporcjach łatwiej jest uniknąć niedoborów pokarmowych, które podczas ciąży zdarzają się często. Odżywianie kobiety ciężarnej powinno być oparte na zdrowym modelu żywienia ( czyli nowej Piramidzie żywienia).
Ilość posiłków w ciągu dnia powinna wynosić od 5 – 6. Należy unikać długich przerw między posiłkami, by stężenie glukozy we krwi podczas całej doby było bardziej wyrównane. Ma to szczególne znaczenie u kobiet mających skłonność do cukrzycy.
Podczas ciąży podstawowe znaczenie ma prawidłowy przyrost masy ciała .
Zalecane zakresy przyrostu masy ciała w czasie ciąży pojedynczej, w zależności od BMI przed ciążą:
|
Wskaźnik masy ciała przed ciążą BMI ( kg / m² ) |
Całkowity przyrost masy ciała ( kg ) |
Przyrost masy ciała w II i III trymestrze ( kg / tydz) |
|
Niedowaga < 18,5 |
12, 50 – 18, 00 |
O,5 ( 0,5 – 0,6 ) |
|
Prawidłowa masa ciała 18, 5 – 24. 9 |
11, 50 - 16, 00 |
0,5 ( 0,4 - 0,5 ) |
|
Nadwaga 25, 0 – 29, 9 |
7, 00 - 11, 50 |
0,3 ( 0,2 – 0,3 ) |
|
Otyłość = i > 30 |
5, 00 – 9, 00 |
0, 2 ( 0,2 - 0,3) |
W I trymestrze zaleca się przyrost masy ciała wynoszący 0,5 do maksymalnie 2, 0 kg.
W populacjach prawidłowo odżywianych przyrost ciała w okresie ciąży wynosi średnio ok. 12, 5 kg, a średnia masa noworodków urodzonych w terminie porodu 3, 5 kg. Szacuje się że dodatkowy wydatek energetyczny w I trymestrze ciąży wynosi około 150 kcal na dzień, a w dwóch pozostałych po około 350 kcal na dzień.
W II trymestrze związany jest on głównie z powiększeniem ciała matki ( powiększeniem macicy, gruczołów sutkowych, wzrostem objętości krwi, gromadzeniem tkanki tłuszczowej ). Natomiast w III trymestrze z rozwojem i wzrostem płodu oraz łożyska.
Opracowała : Zdzisława Wiśniewska
Piśmiennictwo:
„Żywienie kobiet w ciąży” Szostak – Węgierek, Cichocka, PZWL,
„Praktyczny Podręcznik Dietetyki” Instytut Żywności i Żywienia,
„Żywienie człowieka zdrowego i chorego” Jan Hasik , PWN
